Wanneer mogen we een berg een berg noemen?

Dit weekend hadden we binnen onze eigen fietsclub de discussie wanneer we nu over een berg of heuvel spreken. De één zei, als er haarspeldbochten inzitten. De ander zei dat een berg minimaal 600 meter hoog moet zijn. Weer een ander vond dat je er moet kunnen skiën. In tegenstelling tot wat je misschien zou denken, bestaat er geen wereldwijd geaccepteerde grens.

Geen universele grens

In de Verenigde Staten hanteerde de United States Geological Survey (USGS) vroeger een onderscheid op basis van hoogte: alles boven de 1.000 voet (ongeveer 305 meter) werd als berg beschouwd, en alles daaronder als heuvel. Deze definitie is echter sinds 1970 verlaten, omdat ze te arbitrair werd bevonden.

In het Verenigd Koninkrijk wordt soms 600 meter als grens genomen, maar ook hier is dat eerder een richtlijn dan een wetenschappelijk vastgelegde norm. In Nederland en België spreken we bijvoorbeeld al snel van een “berg” wanneer een verhoging enkele tientallen meters boven het landschap uitsteekt — denk aan de Vaalserberg, met 322,7 meter het hoogste punt van Nederland, die ondanks zijn relatief bescheiden hoogte toch als "berg" wordt aangeduid.

Hoogte is niet alles

Hoewel hoogte een belangrijk criterium lijkt, is het lang niet het enige. De relatieve hoogte, ook wel “prominentie” genoemd, speelt een belangrijke rol. Dit betekent dat een berg opvalt ten opzichte van zijn directe omgeving. Zo kan een landvorm van 300 meter alsnog als berg aanvoelen als het omringende landschap vrijwel vlak is. In bergachtige regio’s kan een piek van 500 meter juist onbeduidend lijken tussen toppen van duizenden meters.

Daarnaast is ook de topografische afzondering van belang. Dit verwijst naar hoe ver een piek verwijderd is van andere hogere punten. Een geïsoleerde piek — bijvoorbeeld een vulkaan op een eiland — wordt sneller als berg erkend dan een soortgelijke verhoging in een druk bergmassief.

Culturele en taalkundige perspectieven

Naast geografische criteria spelen ook culturele factoren een rol. In veel talen zijn woorden als “berg” of “mountain” niet strikt wetenschappelijk gedefinieerd, maar ontstaan uit hoe lokale gemeenschappen het landschap beleven. Zo worden in Wales de “Brecon Beacons”, met toppen van rond de 800 meter, volwaardig als bergen gezien, terwijl in Nepal zulke hoogtes nauwelijks als heuvel worden bestempeld.

De naamgeving van bergen is soms ook historisch bepaald. In veel gevallen zijn benamingen eeuwenoud en weerspiegelen ze meer de beleving van het landschap dan de werkelijke hoogte. Een voorbeeld is de “St. Pietersberg” in Maastricht, die slechts 110 meter hoog is, maar door zijn steile kalkhellingen en strategische ligging als berg wordt ervaren.

Wetenschappelijk perspectief

Geologen kijken op hun beurt niet alleen naar hoogte, maar ook naar ontstaanswijze. Een berg is vaak het resultaat van tektonische krachten die aardplaten tegen elkaar duwen, waardoor het gesteente omhoog wordt gedrukt. Ook vulkanische activiteit en erosie kunnen een rol spelen. Vanuit geologisch oogpunt is een berg dus niet slechts een hoge heuvel, maar een product van processen in de aardkorst.

Bergen in Nederland

Omdat niet iedereen in Limburg woont of iedere week naar Limburg afreist om daar de Limburgse heuvels/bergen te beklimmen hebben we een lijstje gemaakt waarbij we per provincie de berg vermelden waar je je klimmersbenen kan gaan testen:

• Limburg: Vaalserberg - 322 meter hoog
• Gelderland: Rozendaalse veld - 110 meter hoog
• Overijssel: Tankenberg – 85 meter hoog
• Utrecht: Amerongseberg – 69 meter hoog
• Noord-Holland: Catrijper Nok – 55 meter hoog
• Zeeland: Groot-Vallkenisse – 42 meter hoog
• Drenthe: Vamberg – 48 meter hoog
• Friesland: Vuurboetsduin – 45 meter hoog
• Noord-Brabant: Heuveltop bij Luyksgestel – 44 meter hoog
• Zuid-Holland: Vlaggenduin bij Katwijk – 37 meter hoog
• Groningen: Kardingebult – 32 meter hoog
• Flevoland: De bult van Urk – 8,3 meter hoog

Conclusie

Wanneer is een berg een berg? Het antwoord is niet eenduidig. Hoogte speelt een rol, maar net zo belangrijk zijn de prominente ligging, de culturele beleving en de geologische context. Wat in het ene land een berg is, is in het andere een heuvel — en omgekeerd. De grens tussen berg en heuvel blijkt meer een grijs gebied dan een strikte lijn. Misschien is het daarom beter om de berg niet alleen te meten in meters, maar ook het gevoel wat je bij een 'berg' hebt mee te laten wegen.